بخشی از برنامه های دینی که وظیفه انسان ها را نسبت به کارهای شخصی و رفتارهای اجتماعی مشخص می کند، « احکام» یا « فقه» نام دارد. احکام دین به ما می آموزد که برخی از کارها را انجام بدهیم و از برخی دیگر بپرهیزیم. برخی از غذاها را می توانیم بخوریم ولی بعضی دیگر را که برای ماضرر دارد نباید بخوریم.
احکام دین، چگونگی معاشرت با خویشاوندان، دوستان و سایر مردم و چگونگی استفاده از طبیعت را بیان کرده است. آنگاه که حضرت محمد صلی اله علیه و اله به پیامبری خداوند انتخاب شدند، دستورهای دینی توسط ایشان برای مردم بیان می شد. پس از رحلت پیامبر خدا صلی اله علیه و اله پیشوایان دین، برنامه های اسلام را برای مردم بازگو می کردند و راه درست زندگی را به آنان نشان می دادند.
گفته های پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و امامان صلی الله علیه و اله در کتابهای « حدیث» آمده است مسلمانی که در عصر پیامبر زندگی می کردند، مسائل دینی خود را از پیامبر می آموختند و کسانی که در زمان امامان صلی اله علیه و اله بودند، برنامه های اسلام را از ایشان یاد می گرفتند.
آن روزها که مردم دسترسی به امامان داشتند، سوالهای خود را از آنها یا از کسانی که آنها مشخص می کردند می پرسیدند و مشکلات خود را بر طرف می کردند و راه درست را از نادرست تشخیص می دادند، اما از زمانی که آخرین امام، یعنی حضرت مهدی علیه السلام از دیده ها پنهان شدند و مسلمانان دسترسی به امام معصوم ندارد، احکام دستورهای دینی را از دانشمندان دین شناس که با «قرآن» و « حدیث» آشنایی کامل دارند یاد می گیرند و به آنها عمل می کنند. همانطور که در سایر کارها، مردم نیازهای خود را با مراجعه به اهل فن بر طرف می کنند، مثلاً هنگام بیماری به پزشک و برای ساختن منزل، به مهندس و معمار و بنا و برای تعمیر اتومبیل خود به تعمیر کار مراجعه می کنند.
در مسائل دینی نیز باید به افراد متخصص و عالمان این رشته مراجعه کنند.
همه کسانی که استعداد وعلاقه داشته باشند می توانند با خواندن درسهای مورد نیاز این رشته، تخصص لازم را به دست آورند.
به کسی که با تلاش فراوان و آموختن علوم بسیار به مرتبه ای از دانش و آگاهی رسیده است که می تواند احکام دین را از « قرآن» و « حدیث» به دست آورد « مجتهد» می گویند.
در احکام دین از کدام مجتهد پیروی کنیم؟
دانستیم که برای یادگیری احکام باید به « مجتهد» مراجعه کنیم ولی چون احکام دین بسیار مهم است، تنها مجتهد و متخصص بودن کافی نیست، زیرا مسائل دینی با مسائل پزشکی و معماری، تفاوت بسیار دارد، چون آنها، تنها با زندگی دنیا انسان سرو کار دارد و برای سلامتی و راحتی انسان در این جهان، برنامه ریزی می کند، ولی احکام و مسائل دینی، زندگی دنیا و آخرت را مورد توجه قرار می دهد.
بنابراین در مسائل دینی باید از کسی پیروی کنیم که دانش او در احکام اسلام بیش از دیگران و فردی امین و درستکار باشد و به آنچه از دستورهای اسلامی آموخته و به دیگران می آموزد، خود نیز عمل کند.
رساله احکام:
مجتهد، آنچه را که از « قرآن» و « حدیث» استفاده کرده، درکتابی به نام « رساله احکام» یا « رساله توضیح مسائل» می نویسد، کسانی که مجتهد نیستند با مطالعه رساله مجتهد، با احکام دین آشنا می شوند و مسائل مورد نیازشان را فرا می گیرند و به خوبیها عمل می کنند و از کارهای زشت و نادرست دوری می جویند.
احکام پنجگانه:
مجموعه دستورهای اسلام که وظیفه ما را در زندگی و کارهای روزانه مشخص می کند، پنج دسته است:
1.واجب: کارهایی که حتماً باید انجام دهیم، مانند نماز خواندن و روزه گرفتن.
2. حرام: کارهایی که نباید انجام دهیم، مانند دروغ و دزدی و گران فروشی.
اگر کارهای واجب راانجام دهیم و از کارهای حرام دوری کنیم، خداوند به ما پاداش می دهد واگر کار حرامی انجام دهیم، یا واجب را ترک کنیم خداوند در این جهان، یا در جهان آخرت ما را مجازات خواهد کرد.
3. مستحب: کارهایی که انجام آنها بهتر است، مانند مسواک کردن دندان و گفتن « بسم الله» در ابتدای غذا و « الحمدلله» در پایان آن.
اگر کارهای مستحب را انجام دهیم، خداوند به ما پاداش می دهد ولی اگر انجام ندهیم، مجازات و عذاب ندارد.
4. مکروه: کاری که انجام ندادن آن بهتر است، مانند خوردن غذای داغ و فوت کردن به غذا.
اگر کارهای مکروره را انجام ندهیم خداوند به ما پاداش می دهد ولی اگر انجام بدهیم مجازات و عذاب ندارد.
5. مباح: به هر کاری که از نظر اسلام انجام دادن و انجام ندادن آن یکسان باشد « مباح» می گویند. کار مباح، نه عذاب دارد نه پاداش، مانند راه رفتن و نشستن.
بر همه مسلمانان لازم است احکام مورد نیاز خود را یاد بگیرند، تا بتوانند به وظایف خود عمل کنند و زندگی شرافتمندانه و جامعه ی انسانی، اسلامی بر اساس دستورهای خداوند اشته باشند.1
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1.کتاب احکام دین(1)،محمدحسین فلاح زاده
نظرات شما عزیزان: